آسیب شناسی و آسیب نگاری ارگ شاهی
پژوهشگران : مهدی رجایی – علی سخن پرداز- محمد رضا معینی و گروه مطالعات
متاسفانه با توجه به کمبود منابع اطلاعاتی و انجام نگرفتن فرآیند صحیح ساماندهی ،ثبت و ضبط داده های باستان شناختی که نتیجه شتابزدگی در عملیات کاوش و همین طور کم توجهی به بدست آوردن حداکثر داده های باستان شناسی است (که از شاخصه های آن برهه زمانی است)اطلاعات ما نسبت کیفیت و چگونگی این محوطه (ارگ شاهی) ناقص است و با توجه به شش دهه از آغاز فعالیتهای باستان شناسی در این محوطه هنوز اطلاعات ما در این زمینه تکمیل نگردیده است .پژوهش انجام گرفته سعی بر آن دارد تا به ایجاد این تفکر که تنها وظیفه یک باستان شناس کاوش در محوطه ها نیست ،حس پژوهش را در میان متخصصین این عرصه برانگیزد . کاوش های باستان شناختی شهر بیشاپور در سال 1319 خورشیدی توسط بخش آسیایی موزه لوور پاریس آغاز شد ودر ادامه توسط هیاتهای ایرانی تداوم یافت.با گذشت بیش از شش دهه از آغاز مطالعات باستان شناختی وجود فرضیات متعدد ،عدم وجود امکانات کافی در دهه های گذشته و کمبود منابع اطلاعاتی مستند موجب آن گشت تا یکی از اهداف پایگاه پژوهشی بیشاپور باز شناسی عرصه های شناخته شده این محوطه معرفی گردد.بدین منظور در گام نخست بازشناسی محوطه ارگ شاهی (ایوان موزائیک و تالار تشریفات) انجام پذیرفت و در ادامه باز شناسی کاخ والرین و معبد آناهیتا در دستور کار قرار گرفته است بررسی فضاهای معماری موجود و بررسی تزئینات و موتیف های گچبری به کار گرفته شده از بخش هایی از این پژوهش میدانی – کتابخانه ای بود .
۲- آسیب شناسی و آسیب نگاری نقوش
مطالعه ساختاری و آسیب شناسی نقش برجسته پیروزی شاپور اول بر والرین تنگ چوگان بیشاپور :
در این مطالعه سعی بر آن شد که با بررسی کامل سنگ شناسی ،از نقطه نظر فسیل شناسی و ساختار فیزیکی و شیمیایی با روش های آنالیز دستگاهی و همچنین مطالعات آسیب شناسی اثر و عوامل مخرب محیطی به راه کار مناسبی جهت حفاظت اثر و محوطه سایت نقش برجسته دست یافت . از این رو در مرحله مقدماتی ، سعی گردید مطالعاتی جامع بر روی نمونه سنگ بدست آمده از اطراف نقش انجام گرفت.
۳ - مستند نگاری ،نقشه برداری عرصه شهر تاریخی بیشاپور :
در ادامه فعالیت های پژوهشی و تهیه اسناد و مدارک تکمیلی مورد نیاز پژوهشگران و کارکنان پایگاه پژوهشی بیشاپور طی برنامه ای بلند مدت و از قبل برنامه ریزی شده مجموعه طبیعی – تاریخی بیشاپور مستند نگاری تصویری گردید و توسط اکیپ سازمان نقشه برداری خراسان عرصه شهر نقشه برداری و مستند گردید .
۴- آسیب شناسی رودخانه
رودخانه شاپور با قرار گرفتن در بخش شمالی شهر بیشاپوراز جمله عارضه های طبیعی در سیستم دفاعی شهر محسوب می می گردد این رودخانه از تنگ چوگان تا محدوده انتهای شهر در ضلع جنوب غربی احاطه کامل بر شهر داشته است. لذا با توجه به اهمیت رودخانه جهت دفاع از شهر بیشاپور بررسی و مطالعاتی جهت پی بردن به شکل ظاهری ،ساختار طبیعی ،رودخانه از جهات مختلف از جمله طول ، عرض ، میزان فرسایش دیواره رودخانه ، نقاط پر خطر ، ارائه طرح های اجرایی جهت فرسایش دیواره و نقاط پر خطر، مقدار دبی رودخانه در فصول مختلف و میزان مقدار آبرفت های جابجا شده و فرسایش کف رودخانه توسط گروه مطالعات پایگاه پژوهشی انجام گرفت.
۵- ارائه طرح آسیب نگاری ، مرمت گچبری های تالار تشریفات :
تزئینات گچبری تالار تشریفات از جمله جاذبه های گردشگری - پژوهشی محوطه ارگ شاهی شهر بیشاپور است که تا کنون چهار طرح پژوهشی در خصوص آن تهیه و اجرا گردیده است . در طی انجام اطرح مذکور، پس از مانیتورینگ و پیمایش تالار در فصول مختلف ، تزئینات گچی باقی مانده بر روی دیواره های تالار تشریفات توسط پایگاه پژوهشی بیشاپور آسیب شناسی ، آسیب نگاری و مرمت گردید .
۶- ساماندهی ،مستند نگاری آثار موزه ای خزانه بیشاپور :
حفاری دهه های گذشته در شهر بیشاپور موجب گردآوری اشیا فرهنگی متعددی شده است که نگهداری و حفاظت آن از جمله وظایف این پایگاه است . پروژه ساماندهی و مستند نگاری اشیاء خزانه موزه بیشاپور نیز در همین راستا صورت پذیرفت که هدف آن ارائه یک طرح مرمتی جامع جهت حفاظت و مرمت اشیاء از جمله شناسایی و مستند نگاری اشیاء خزانه بیشاپور ، طبقه بندی و ساماندهی جامع اشیاء خزانه و تهیه و ارائه جداول ثبتی جهت هر یک از اشیاء می باشد.
۷- ارائه طرح مرمت و خوانا سازی چهار تاقی بیشاپور :
با توجه به اینکه چهار تاقی بیشاپور یکی از عناصر با ارزش در مجموعه طبیعی –تاریخی بیشاپور محسوب شده وبنای مذکور فاقد ایستایی مصالح و نه عناصر ساختمانی است طرح فعالیت باستان شناختی و مرمت معماری چهار تاقی به شرح ذیل ارائه گردیده است .
فعالیت های باستان شاختی شامل :
الف- پاکسازی چهار تاقی و محوطه پیرامونی
ب- شناسایی و باز خوانی ارتباط میان عرصه های این محوطه با تاکید بر پلان چهار تاقی و امامزاده سید محمد
ج- خوانا سازی و پررنگ کردن عرصه های این محوطه با تاکید بر پلان چهار تاقی
فعالیت های مرمت معماری شامل:
الف تثبیت مصالح ساختمانی بنای مذکور (ملاتها و سنگ های فاقد ایستایی لازم) طبق ملاط گچ فرمول شده در پژوهشکده مرمت چغازنبیل
ب- باز ساخت ،خوانا سازی و پررنگ کردن عرصه های این محوطه با تاکید بر پلان چهار تاقی
ج- پاک سازی و زدودن ملاتهای اضافی از قسمت های مرمت شده پیشین
د- حفاظت فیزیکی و شیمیایی قسمت های خوانا سازی شده پس از انجام عملیات بند الف تا ب
۸- ارائه طرح مسیر گردشگری مجموعه طبیعی – تاریخی بیشاپور :
طرح مسیرگردشگری این مجموعه با توجه به وسعت و مدت زمانی که گردشگران در مجموعه به بازدید اختصاص می دهند و به منظور جلوگیری از سرگردان شدن گردشگران در سایت و انتخاب مسیرهایی که باعث تخریب کمتر در مجموعه می گردد در دو مسیر گردشگری کوتاه مدت و گردشگری بلند مدت طراحی شده است .
۹- جمع آوری و ساماندهی گچبری های حفاری های پیشین :
به طور کلی قطعات گچبری موجود در محوطه به علت عوامل مختلف انسانی ،بیولوژیکی ، محیطی و ..... به سلامت اثر آسیب وارد نموده و بر اثر بی توجهی انسانی به مراتب بیشتر از آسیب های دیگربرروی این آثار بوده که در این راستا قطعاتی از جانپناه 5 پله ای و سردیس گچی از جمله قطعات مورد بررسی از نظر آسیب شناسی بوده توسط گروه مطالعات ساماندهی ومرمت گردید .
آسیب شناسی سردیس گچی :در اینجا ما به طور اختصاصی به آسیب شناسی سردیس گچی می پردازیم از آنجا که این سردیس از حفاری های کنترل نشده بدست آمده در نتیجه آسیب های متعدد انسانی بر آن وارد شده در ضمن آسیب های انسانی ،بیلوژیکی و محیطی نیز بر روی سردیس بخوبی بر روی سردیس قابل مشاهد است .
آسیب شناسی جانپناه 5 پله ای:آسیب شناسی جانپناه گچی پس از کنار هم چیدن تمامی قطعات آن با توجه به تمامی قطعات انجام گرفت . بیشتر آسیب های وارده بر این قطعات در اثر بی توجهی به این آثار پس از کاوش بوجود آمده که آنها را بر روی یکدیگر درون حوچه سیمانی انباشته کرده اند و این خود باعث بوجود آمدن آسیب هایی چون آسیب های بیلوژیکی ،محیطی و از همه مهم تر شکستگی قطعات شده بود .
۱۰- تهیه نقشه G.P.S مجموعه طبیعی – تاریخی بیشاپور :
محوطه طبیعی – تاریخی بیشاپور درارای عرصه و حریم مصوب وسعی است که گذشت زمان و گسترش محدوده روستایی پیرامون آن می بایست مورد شناسایی دقیق قرار گیرد . تهیه نقشه ای مستند با کمک فن آوری های نوین همانند GPS می تواند عرصه های مسکونی ،کشاورزی ،تجاری و خدمات روستایی را جهت اعمال محدویت های حریم و کاربری همگون با یک محوطه تاریخی فرهنگی شناسایی و ساماندهی کند .
آیتم های اجرایی این پروژه شامل
شناسایی و پیمایش محدوده ی مورد نظر
ثبت موقعیت مکانی و مسافتی محدوده های روستایی
پیاده کردن نقاط ثبت شده بر روی نرم افزار اتوکد
آمایش و همگون سازی محدوده های مورد نظر با نقشه عوارض منطقه می باشد.
۱۱- مستند نگاری ،آسیب نگاری سراب طبیعی – تاریخی دختران :
چشمه سراب دختران از جمله عرصه های طبیعی – تاریخی محوطه بیشاپور است که بررسی ،مطالعه و آسیب شناسی آن می تواند به حفظ و احیاء این محوطه کمک بسزایی نماید . عبور جاده و خط لوله آبرسانی چهره طبیعی – تاریخی این اثر را مخدوش نموده و به این منظور پایگاه پژوهشی بیشاپور سعی بر احیای این محدوده تاریخی را دارد .
آیتم های اجرایی این پروژه شامل عنوانین زیر است :
- شناسایی و مستند نگاری حریم و عرصه اث
- برداشت و ترسیم عرصه سراب دخترون
- برداشت و ترسیم سنگ های حجاری شده سراب
- آسیب شناسی ،آسیب نگاری و ارائه طرح مرمتی حفاظتی سراب