مبحث مردم شناسی ، به عنوان یک علم ، به جستجوی روابط متقابلی که بین انسان و محیط ، انسان و فرهنگ و سرانجام فرهنگ های مختلف وجود دارد می پذیرد و از آنجا که هر فرهنگ پدیده ای به هم پیوسته و در طول زمان ، متغیر است باید این سیر تاریخی را نیز مطالعه کند. بنابراین با توجه به این که فرهنگ ویژه انسان است می توان مردم شناسی را علم مطالعه و شناخت تاریخی فرهنگ ها دانست.
با توجه به تعریف علم مردم شناسی، شهرستان کازرون دارای قابلیت های بسیاری در حوزه پژوهش از جمله آداب و رسوم ، نوع معیشت ، زبان و گویش ، پوشاک ، مراسم و آیین های خاص و .... می باشد که در این راستا گروه مطالعات پایگاه پژوهشی اقدام به مطالعه و پژوهش در حوزه های مختلف مردم شناسی این شهرستان نموده است از جمله پژوهش ها شامل :
تعزیه
تعریف
سیدالشهدا (حسین بن علی (ع) در چهارم یا پنجم ماه شعبان سال چهارم هجری قمری = 623 م به دنیا آمدند. معاویه كه به ناروا و ناحق خلافت را غصب كرده بود با امام حسن (ع) برادر بزرگتر امام حسین پیمان بسته بود كه كسی از خانواده خود را به جانشینی نگمارد تا خلافت به ایشان برسد ولی پس از شهادت امام حسن به نیرنگ، فرزند معاویه ، یزید ، خلافت را غصب كرد ولی امام حسین از بیعت با او خودداری نمود موجب بروز اختلاف شدید شد و در اثر دعوت هایی كه از طرف مردم كوفه از ایشان به عمل آمد عازم آن دیار شدند و بالاخره در دشت كربلا با خیل عظیم لشكریان دشمن روبرو گردیدند و راه را برایشان بسته و خواستند كه با یزید بیعت كند و در نتیجه امام با 72 تن با عبیدبن زیاد با لشكری كه بعضی هفده هزار و بعضی سی و دو هزار و بعضی بیست و دو هزار ذكر كرده اند در روز جمعه دهم محرم سال 61 ه.ق = 680م با 72 تن گفته اند به مقابله پرداختند و خود و برادر و برادرزادگان و فرزندان همراهانشان به شهادت رسیدند و زنان حرم و فرزندانشان به اسارت گرفته شدند و اجسادشان پایمال سم اسبان شد و خیمه و خرگاهشان آتش گرفت. این واقعه اساس عزاداری را پی ریخت كه به مرور زمان تكامل یافت و در دوره صفویه مراسم عزاداری به اوج كمال رسید و موجب شد كه در اوائل حكومت زندیه تعزیه و تعزیه خوانی به صورت نمایشی و گفتگویی پدیدار شود.
ابزار و اشیاء وابسته
لباس ها و وسائل ضروری شبیه خوانی به دو دسته امام خوان ها (موافق خوانها) و اشقیا خوان ها (مخالف خواهانها) تقسیم می شود و غیر از لباس، سایر وسائل این دو دسته شبیه هم هستند.
امام خوان ها یا موافق خوان ها از رخت و لباس سیاه، سبز، سفید، سرمه ای و قهوه ای رنگ استفاده می كنند و شبیه امام حسین (ع) عبا یا جقه و عمامه مشكی (مندیل) و ردای بلند می پوشد و شال سبز دور كمر می بندد و زره بر تن و چكمه به پا می كند و نقاب بر چهره می زند و عصا به دست می گیرد. حمایل، مچ بند و بازو بند نیز از وسائل امام خوان است شبیه امام سجاد و شبیه مسلم بن عقیل نیز تقریباً به همین شكل لباس می پوشند و مجهز می شوند. امروزه لباس امام در مجالس " گلچین" یا " منبری" معمولی است. هر کس باشد لباس خودش را می پوشد و دستمالی مشكی تا پایین شانه ها روی سر می اندازد و دستمال دیگری به عنوان پیشانی بند روی دستمال مشكی در اطراف سر و پیشانی می بندد شبیه علی اكبر، قاسم، عباس و غیره نیز قبای مردانه بلند كه تا چند سال پیش مردان بر تن می كردند می پوشند و شال سبز دور كمر و دستمال سیاه ابریشمی بر سر می بندد و چكمه به پا می كند و دستمال سفید بر سر می بندد و شبیه عباس و علی اكبر نیز روز عاشورا را لباس مشكی به تن می كنند و دستمال سیاه ابریشمی به سر می كنند و كفن بر گردن می اندازند شبیه كودكان اهل بیت علاوه بر پیراهن سیاه دستمال مشكی به سر انداخته پیشانی بلند دور آن می بندند و نعلین نیز به پا می كنند. شبیه حرریاحی و مختار و طرفدارانش قبا، عبا، عمامه و دستمال سر و زره می پوشند و دور كمر نیز كمربند چرمی و حمایل می بندند. چوپان ها در مجلس طفلان مسلم پیراهن سفید و جلیقه و تنبان مشكی و كلاه نمدی می پوشند و ملكی MALKI كه گیوه ای رویه ضخیم است به پا می كنند و چوب دستی به دست می گیرند و شبیه غلام ترك نیز پیراهن یا قبای بلند تركی و تنبان می پوشد و شال دور كمر می بندد و كلاه دو گوش نمدی تركی به سر و ملكی به پا می كند و چماق یا شش پركه چماقی سر فلزی است نیز به دست می گیرد و در مجلس امام حسین (ع) با اشقیا می جنگد و شهید می شود. درویش در مجلس امام با عنوان درویش كابلی و نیز در روز عاشورا به همراه ذوالجناح امام قبای بلند و سفید مردانه بر تن می كند و خرقه ای روی آن می پوشد. كلاه مخصوص دراویش را بر سر می گذارد و كشكول و تبرزین در دست می گیرد. برای كتلی در روز عاشورا از چند درویش واقعی در كنار ذوالجناح استفاده می كنند. لباس شبیه اشقیا تقریباً شبیه به هم و شامل بلوز و شلوار سرخ رنگ و گاهی زرد رنگ كلاه خود، زره، چكمه، كمربند پهن و حمایل است. كلاه ملك قاضی از مقوای استوانه ای تزیین شده با پولك است.
وسائل تعزیه امام خوان ها و اشقیا خوان ها خیمه و خرگاه، تخت مفروش، صندلی، اسب علم و تسلیحات جنگی است كه عبارتست از شمشیر، سپر، خنجر، زره، كلاه خود، نیزه عمود، زانوبند، مچ بند، قمه، كارد و مانند آن در مجلس خروج مختار علاوه بر وسائل دیگر، قفس آهنی به عنوان زندان، دیگ بزرگ، آب جوش و چوب دار نیز مشاهده می شود. دیگر وسائل تعزیه عبارت از گهواره علی اصغر، شبیه علی اصغر، تیرك چوبی به عنوان تیر كه به پیشانی عباس و بدنه ی ذوالجناح می آویزند. كبوترهای نامه بر، نعش های مصنوعی، در تعزیه هفتاد و دو تن، فرش، لحاف و تشك در مجلس علی اكبر، شیرپوش شاخ و برگ نخل به عنوان بیشه زار، شاخه های درخت توت و مورد سبز به عنوان درختان اطراف نهر علقمه، تشت آب یا حوضچه به عنوان شهر علقمه و فرات، كاه كه به جای خاك بر سر می ریزند. كاكل و زلف علی اكبر، دست های مصنوعی عباس، خونچه (محتوی شانه، آینه، عطر، گلاب، مشك، عنبر، گلاب پاش) و فانوس .
ناگفته نماند كه شبیه فرنگی لباس شوالیه می پوشد و سقاها نیز عقال عربی بر سر می بندند ( كه شاید تحریفی از عقا است)، مشك آب كه بر دوش حمل می كنند و در مجالس تعزیه اسیری اهل بیت و ورود به شام نیز نقش آب دادن با لیوان به اسرا را دادند كه شمر مانع می شود.
مكان های وابسته
تكایا و حسینیه ها وسیع و گسترده و روباز بوده و اطراف آن را اماكن مذهبی، عمومی احاطه كرده بود. غالب تكایا دارای حصار یا غرفه و بناهای خاص و محل نشیمن تماشاچیان بوده اند. بعدها اهالی برای تبرك اموات خود را در تكایا و حسینیه ها دفن می كردند و به این خاطر بعضی از آنها به قبرستان تبدیل شدند. تكایا و حسینیه های مهم عبارتند از : تكیه حاج كاظمی با اعتباری در خور، تكیه ی میر حیدر، تكیه ی شیخ یوسف، تكیه ی دشتك، حسینیه ی آقا هاشم ، تكیه ی خیرات، تكیه ی آهنگرها، تكیه ی میرزا سید رضی، تكیه ی اولیا، تكیه ی گنج آباد مرشدی، تكیه ی حاج تاج، تكیه ی گازرها، تكیه ی حاج حسام. اخیراً نیز حسینیه های مسقف جدیدی بنا شده، حسینیه فدائیان ابوالفضل در محله آهنگران، شیخ در مسجد جامع شیخ در محله علیا، سید محمد كاظمی (دوانی ها) در محله گنبد، كبیری در محله فخاران، مصلا در جنوب غربی میدان شهدا، حسینیه صاحب الزمان در محله چهابی. كه كلاً ویژه ی برگزاری مجالس تعزیه و احیاناً سایر مراسمند.
تاریخچه و قدمت
از دوران قاجار تا پیش از ممنوعیت عزاداری و تعزیه در دو ماه محرم و صفر انجام می گرفت. پس از عزاداری دردهه اول محرم و روز عاشورا هر روز صبح و عصر در تكایا و حسینیه های محله ها تعزیه برگزار می شد. در زمان شاهان قاجار عزاداری و تعزیه رواج بیشتری یافت و در بسیاری از نقاط ایران و نیز در كازرون فارس تكایا و حسینیه های وسیع و روباز فراوانی برای اجتماع عزاداران و تماشاچیان و اجرای تعزیه برپا شد و مجالس روضه و نوحه خوانی و تعزیه نیز رونق گرفت (مظلوم زاده 10) ناصرالدین شاه در سفری كه به جنوب كرده تعزیه ای را دركازرون دیده است. در خانه بزرگ و كاروانسرا مانندی كه متعلق به شخصی به نام اولیا می باشد و هنوز هم وجود دارد. و در آن تعزیه حضرت عباس برگزار بوده است که تماشاگران در كنار دیوار و پشت بام مشرف به حیاط كاروانسرا می نشسته اند. ناصرالدین شاه نیز به طور غیر رسمی جزو تماشاگران پشت بام بوده است. بنا به اظهار عده ای از دست اندركاران تعزیه مخصوصاً مشهدی خلیل ستاری ناصرالدین شاه آمده است. كازرون در سر خیرات از زنی سفا یك كاسه آب گرفته سكه ای به او داده و بعد در خانه اولیا به تماشای تعزیه حضرت عباس رفته و به طور غیررسمی در میان تماشاگران به تماشا نشسته است در برگزاری همین تعزیه بوده است كه پسر بچه ای از پشت بام به زمین افتاده و كوچكترین آسیبی ندیده است. مردم این حادثه را معجزه نامیده اندعبدالرحمن فروتن درباره سفر ناصرالدین شاه به كازرون اظهار می دارد. ناصرالدین شاه بعد از دیدن تعزیه در سفرنامه اش از آن تعریف كرده و بازیگر نقش عباس (مرحوم ملا محمد) را ستوده است و متذكر شده است. تعزیه ای كه تا این حد اشعار سلیس فارسی را به كار گرفته باشد ندیده است.
در زمان ناصرالدین شاه و بعد از وی تا زمان سلطنت رضا شاه شخصی به نام عبدالله امیر عضدی كه نامش خواجه عبدالله (ناصر دیوان) فرزند خواجه حسنعلی بوده و پدر و اجدادش همیشه به سمت كلانتری كازرون برقرار بوده اند و خودش نیز حكمران كازرون بوده است و ایمان كامل وی به مذهب شیعه كازرونی ها را در برگزاری تعزیه راغب تر می كرده است... موجب آن شده كه كازرون همان راهی را برای گسترش تعزیه بپیماید كه در زمان ناصرالدین شاه تهران پیموده (سلامی همانجا) احساسی كه تماشاگران نسبت به آن ابراز می داشته اند حیرت انگیز است....
در تعزیه شهادت امام هنگام شهید شدن امام به وسیله شمر ذی الجوشن مردم تماشاگر به میدان می ریخته اند و به دور امام حلقه می زده اند و به سر و سینه می زده اند و شبیه امام را بر روی دست سینه زنان از میدان به خارج می برده اند. عده ای با تمام كینه ای كه نسبت به شمر و تمام كفار داشته اند شبیه شمر را دنبال می كرده اند. به چنگ مردم نیافتادن شبیه شمر بستگی به زیركی و زرنگی او داشته است... در تعزیه روستای قلعه سید كه باز مانده ای از تعزیه كازرون است. این عمل هر ساله در پایان تعزیه شهادت امام تكرار می گردد.
تعزیه كازرون به شكل شناخته شده اش بین سال های 1310- 1260 شمسی در اوج بوده است كه با آوردن متون تعزیه به وسیله ملا آقا پیمان از تهران به كازرون نضج گرفته
در اوائل سلطنت رضا خان در حدود سال 1305 تا 1306 شمسی كلانتری كازرون طی اعلامیه ای برگزاری تعزیه و قمه زنی را ممنوع كرد. با این وصف مردم اعتنایی به محتوای اعلامیه كلانتری نكرده و مراسم عزاداری را به صورت چنگ و گریز انجام می دادند اما از شور و هیجان عزاداری و تعزیه كاسته شد. بسیاری دست از اجرا برداشتند و بعضی آنها را به روستاهای اطراف بردند.
از سال 1322 شمسی یعنی بعد از رفع ممنوعیت عزاداری كه در دو ماه محرم و صفر برگزار می شد. به دهه اول محرم محدود و تعزیه ها به صورت خلاصه یا منبری و مجلسی با عنوان گلچین برگزار می شدگاهی هم گوشه كه بخشی از تعزیه بود برپا و بعضی از تعزیه گردان ها كه حال و حوصله این كار را داشته اند گاهی مجالس كاملی را در میادین و حسینیه ها برگزار می نمودند و گوشه نظیر درویش نظیر درویش كاملی در مجلس امام یا هاشم بن عتبه در همان مجلس و غیره بود كه با شاخ و برگ بیشتری اجرا می شد.
تاثیر موضوع مطرح شده بر موارد اجتماعی – اقتصادی – فرهنگی – جغرافیایی – كالبدی و ...
اجرای تعزیه چه از اجتماعی و چه اقتصادی و چه فرهنگی و چه جغرافیایی و چه كالبدی در شئون زندگی مردم تاثیر فراوان داشت. از نظر اجتماعی مبارزه با ظلم و ستم و دفاع از حق و تسلیم ناپذیری در برابر بیداد را از زندگی ائمه می آموختند. از نظر اقتصادی بدون هیچگونه هزینه ای در آن ایام كه وسائل سرگرمی مانند امروزه فراهم نبود، نمایشی را می دیدند كه هم زیبا بود و هم هنرمندانه و هم قدسی كه راهی به آسمان داشت و از نظر فرهنگی بسیار چیزها را به بیننده می آموخت، تاریخ مذهب را تكرار می كرد و مدام به آن مرور می نمود و تا بدانجا پیش می رفت كه گوئی پیوسته بیننده را در برابر گذشته ها قرار می داد. شیوه گفتگو، شیوه مبارزه، شیوه آموزش همه را با خود به همراه داشت. از نظر جغرافیایی با توجه به اینكه تعزیه از حیث متن، مضمون، ابزار، كلام، تشبیهات، موسیقی با روح و جان مردم آن ناحیه ارتباط داشت، آنها را به واقعیت ها و حوادثی كه رخ داده بود بیشتر و بهتر مانوس می ساخت. از نظر كالبدی نیز چون هنری آئینی بود كه شعر، موسیقی، اجرا را به بهترین و مناسب ترین وضع به همراه داشت بینندگان را تا عمق فاجعه و یا واقعه رهنمون می شد و این واقعیتی است كه هیچ چیز هم نمی توانست جای آن را بگیرد.
تعزیه در کازرون
بانیان تعزیه
در زمان ناصرالدین شاه تمام تعزیه خوان های زبده ی كازرون در یك گروه تعزیه خوانی می كرده اند و هر چند روز از ماه محرم و صفر بنا به قراری كه بین بانیان تعزیه گذاشته می شد تعزیه را در یكی از محله ها برگزار می نمودند مثلاً برای هر كدام از بانیان ده روز كه در این ده روز ده مجلس تعزیه اجرا می شده و تمام خرج آن به عهده ی محله بوده است.
هر كدام از بانیان در منزل خود یا در حسینیه ی همان محله یكی از اطاق ها را به انبار وسائل تعزیه اختصاص می داد و اگر كم و كسری وجود داشته از منازل اطراف كه مشتاقانه آماده ی همكاری و كسب فیض بوده اند تهیه می كرده است. اسب و قاطر لازم در تعزیه را نیز بانی مهیا می كرده است (معمولاً اسب هایی كه در تعزیه استفاده می شده. اسب های تربیت شده ای بوده اند كه با سر و صدای ساز و دهل و فضای میدان تعزیه عادت داشتند. این اسب ها هر كدام متعلق به شخصی بوده است كه بانی هر محله از صاحبش طلب می كرده و صاحب اسب نیز برای ثواب بی هیچ دریغی اسب خود را در اختیار بانی تعزیه می گذاشته است)
از بانیان تعزیه می توان از ناصر دیوان كه حاكم وقت كازرون بوده است نام برد كه بانی محله ی گنبد در میدان مدرسه بوده است وی همیشه سهم بیشتری در تعداد روزهای تعزیه داری داشته است و همیشه تعزیه را با شكوه فراوانی برگزار می كرده است.
بد نیست به واقعه ای كه در یكی از همین مجالس رخ داده اشاره شود در یكی از مجالس كه در یكی از تكایای محله ی گنبد (تكیه دشتك) منعقد بوده كربلایی فرج فرجی دشتكی در نقش اشقیا بوده در انتهای تعزیه هنگامی كه او می خواسته به ظاهر سر قهرمان تعزیه را (كه گویا شبیه علی اكبر بود) با خنجر از تن جدا كند تخم مرغ محتوی رنگ سرخ (بقم BAQAM) را روی گلوی او شكست تا وانمود كند كه سر او را بریده و خون از گلوی او روان شده است و چنان كار را با مهارت انجام داد كه صحنه خیلی واقعی و طبیعی جلوه كرد و حاضران به خصوص ناصر دیوان (كلانتر محل كازرون) را تحت تاثیر قرار داد تا جائی كه دستور محاصره شبیه شمر را داد و تفنگچیانش این كار را كردند. كربلائی فرج كه نقش شمر را داشت خود را در محاصره لوله های تفنگچی های كلانتر و در خطر دید، دست ها را به علامت تسلیم بالا برد و رو به ناصر دیوان كرد و گفت ای جناب كلانتر
نه خولیم نه سنانم نه والی شامم خدا گواست كه من بینه دار حمامم!
ناصر دیوان این را كه شنید كمی آرام گرفت و به خود آمد و دستور رفع محاصره داد. گفته شده است كه شبیه شمر بعد از این واقعه تصمیم گرفت كه دیگر نقش اشقیا را اجرا نكند ولی در عالم رویا دید كه شخص بزرگواری به او گفت اگر ترك كردی بدیش را خواهی دید. بعد از ناصر دیوان می توان از خواجه باشی و خواجه صدرالله كه هر دو عموزاده های ناصر دیوان بوده اند نام برد. اینان هر دو از مجاهدان و بزرگان محلات كازرون و از بانیان تعزیه محله ی علیا در میدان شیخ بوده اند (همانجا 30) ابراهیم شجاع نظام نیز یكی دیگر از بانیان تعزیه كازرون در محله مصلی بوده است. به روایت فارس در چنگ بین الملل شجاع نظام یكی از یاران ناصر دیوان و از شجاعان ایران بوده است. ولی عنوان فراشیاشی ناصر دیوان را داشته است. قرب و منزلت وی در نزد كازرونیان البته كمتر از ناصر دیوان و سهم وی نیز طبیعاً در تعزیه كمتر بوده است. سید عبدالكریم طیبی كازرونی یكی دیگر از بانیان تعزیه ی كازرون در محل آهنگران بوده است. رزمی كازرونی نیز بانی تعزیه محله بازار بوده وی نیز از سران محله بازار به شمار می رفته رزمی مانند طیبی تفنگدار و مردی قوی بنیه و شجاع بوده است.
تعزیه گردان ها
كه نقش مهمی در برگزاری مجالس تعزیه از حیث ابزار، تهیه امكانات، آموزش لازم به تعزیه خوانان، برپا كردن خیمه و حتی اصلاح و تصحیح بسیاری از ابیات نسخه ها كه پاره شده، رفع اشكالات تعزیه خوان ها، نظارت بر نوبت ها با دردست داشتن فهرست یا سرنسخه و اجرای موسیقی دارد بی نهایت مورد توجه مردم بوده و هنوز هم هستند. از جمله تعزیه خوان های مجرب و قدیمی كازرون كه هنوز هم نام برخی از آنها ورد زبانست از اینان نام برده می شود كه کربلائی ابوالحسین، سید عوض حسینی، احمد موسوی اسلامی، بابا پیمان، سید اسداله طباطبائی، كربلائی علی خادم حمزه ای، میر عوض مصطفوی (خادم شاه حمزه) و جانشین كربلائی علی، سید ماشاءاله قادری زاده فرزند سید فتح اله (خادم شاه حمزه) كربلائی محمد شعاع، كربلائی عسكر ستاری، كربلائی ایرج فرجی، محمد حسین شیخیان، خلیل طالب پور فرزند هادی حسین علی شافع، اسماعیل معطری، خلیل ارشدی و شكراله مظلوم زاده.
برخی از تعزیه گردان های ماهر و مجرب كه در حال حاضر در قید حیات هستند عبارتند از حاج محمد رجبیان از محله چهابی، كربلایی عوض احدی از محله بازار، حاج غلامرضا طوفان از محله فخاران، حاج قربانعلی حمیدپور و محمد صادق امیدوار از محله علیا حاج علی محمد قیمی از محله آهنگران، حاج عبدالرحمان فروتن و اسماعیل برزوئی از محله گنبد و محمد جعفر رستمیان از محله ی مصلا كه علاوه بر داشتن مجالس تعزیه گاهی خود نیز ایفای نقش می كنند.
برخی از كسان دیگری كه علاوه بر تعزیه گردانی، تعزیه خوانی هم می كنند و مجالس تعزیه ی فراوانی در اختیار دارند عبارتند از محمد رئیسی از محله فخاران، محمدرضا زرین دست از همان محله، حاج حبیب پیمانی از محله مصلا
البته هر یك از محلات (علیا) (گنبد) (بازار) (مصلا) (چهابی) (فخاران) و (آهنگران) خود دارای تعزیه خوانان مستعد در نقش های گوناگونند كه گاه تعزیه گردان هم هستند. اسامی بعضی از آنان از این قرار است:
1- كربلائی علی خادم حمزه (حمزه ای) از خدام شاه حمزه در محله كوزه گران
2- میرعوض مصطفوی در محله بازار
3- اسماعیل معطری از محله مصلی كه در نقش های علی اكبر و شهربانو می خواند.
4- كربلائی محمد علی شعاع الذاكرین كه در نقش حضرت زینب بسیار هنرمندانه عمل می كند.
5- مشهدی حسن علی حامدی نقش آفرین حضرت عباس از محله مصلی
6و7- مشهدی ماشاءاله طوفان و بعد از او فرزندش غلامرضا طوفان كه علاوه بر نوحه گوئی در نقش های دو طفل مسلم و علی اكبر و سكینه بسیار درخشیده اند از محله كوزه گران .
8- سید نصراله قادری از محله چهابی كه بیشتر در نقش امام ظاهر می شود.
9- حیدر عباس نیا از محله مصلی كه نقش امام را ایفا می كند.
10- بشیر قلعه ای در نقش زینب
11- میرزا محمد حسین شیخیان در نقش زینب و لیلا از كوزه گران
12- محمد رئیسی نوحه خوان خوش صدای محله كوزه گران در نقش حضرت عباس
13- حاج محمد رجبیان نوحه گر خوش صدا در نقش امام از محله چهابی
14- محمد باقر امیری نوحه گری از محله چهایی اما كسانی كه در نقش اشقیا خوب ظاهر می شوند و یا می شده اند کربلائی فرح، حاج عسكر معلمیان، رجب پیمان، حاج اسماعیل بنا، ماشاءاله حریر، عبدالرسول آسیانی، حامد بختیاری از محله آهنگران و صالح مقدسی از محله بازار
فهرست مجالس تعزیه در كازرون
آمار مجالس تعزیه از زبان تعزیه گردان ها و پیران قوم و مجالس مشاهده شده به بیش از هفتاد مجلس می رسد اما با اضافه شدن مجالس جدید تعداد آنها از صد مجلس هم تجاوز می كند. مجالس مربوط به واقعه ی كربلا و شخصیت های آن. در ایام محرم و دیگر مجالس در صفر ایام قتل و شهادت معصومان اجرا می شد كه عناوین مجالس مشاهده و شنیده شده عبارتند از :
مجالس تخت سلیمان – وفات ابراهیم پسر پیامبر (ص) – وفات فاطمه كبری – غصب خلافت ( حضرت امیر) – ضربت خوردن (حضرت امیر) – شهادت حضرت امیر – شهادت امام حسن (ع) – شهادت مسلم بن عقیل – شهادت طفلان مسلم – حجه الوداع (خروج از مدینه) – جاخالی (جاسبزی) – ورود به كربلا، مسلم وهب و مسلم بن عوسجه و حبیب ابن مظاهر – شهادت حربن ریاحی – شبیخون (در شب عاشورا) – شهادت علی اكبر – حجله ی قاسم – شهادت قاسم بن الحسن – شهادت طفلان زینب – شهادت حضرت عباس – شهادت وهب بن عبداله – شهادت عابس و شوزب – شهادت غلام ترك – شهادت امام حسین (ع) – فرنگی شیر و فضه (و جلوگیری از پایمال شدن اجساد شهدا) – غارت و آتش زدن خیمه ها- اسیری اهل بیت – شام غریبان – تنوز خولی – بنی اسد با هفتاد و دو تن – ساریان (مجدل بن سلیم) – شهربانو – وفات فاطمه صغرا – دیر راهب – ورود به كوفه – اسراء در مجلس ابن زیاد (ورود به كوفه ) ورود به شام – بازار شام – خرابه ی شام – تخت هنده – وفات رقیه خاتون – اسرا در مجلس یزید – خطبه امام سجاد – پشیمانی یزید و آزادی اسرا و برگشت اسرا به كربلا (اربعین) – جابربن عبداله (كربلا) ورود اسرا به مدینه – خروج مختار – وفات زینب (ع) – دره الصدف – عبداله عفیف – ملك قاضی – زوار پسرفروش – عروسی دختر قریش – عبداله و یزدگرد – فضل و فتاح - عاق والدین – شهادت امام سجاد – شهادت امام موسی كاظم – مسبب – شهادت امام رضا – شهادت شاه چراغ (احمد بن موسی (ع)) – وفات حضرت معصومه
برگزاری سوگواره
از گام های مهم و موثری كه "حفظ و اشاعه و ارائه ی ارزش های تعزیه در كازرون برداشته شد می توان برگزاری " ششمین سوگواره ی سراسری تعزیه ایران" با عنوان عاشورا و وقف" از طرف اداره اوقاف و امور خیریه شهرستان كازرون با همكاری مركز هنرهای نمایشی كشور از تاریخ 26 تا 30 فروردین ماه 1383 در آن شهر برشمرد كه با اجرای تعزیه های گوناگون از سوی گروه های شركت كننده از شهرهای مختلف ایران و نیز تهران و ایراد سخنرانی هایی درباره ی تعزیه و اجرای سه نمایشنامه به همراه بود، و ویژه نامه ای هم با عنوان "وقف و عاشورا" از سوی برگزاركنندگان انتشار یافت كه حاوی پیام هایی متعدد و مطالب و سخنرانی ها و گفتگوها و اخبار و عكس های بسیار بود.
آغاز سوگواره ساعت 4 بعدازظهر روز 26/1/83 در سالن سینما پیام بود كه "سخنرانی صادق همایونی" را همراه داشت و در روزهای 27 و 29 و 30 فروردین ماه نیز سخنرانی هایی از طرف دكتر اردشیر صالح پور رئیس وقت مركز هنرهای نمایشی كشور، دكتر احمد جولائی و دكتر محمد عارف استادان دانشگاه در سالن استاد مردانی انجام گرفت و در روزهای 27 و 28 و 29 در ساعت 5/8 بعدازظهر نمایشنامه های خورشید كاروان – احتجاج – فاتح مشرق مهر در تالار استاد مردانی به روی صحنه رفت و در طی این ایام صبح ها و شب ها در تكایای مختلف وسیله گروههای تعزیه خوانی اراك – تفرش – كازرون – قزوین – روستای قلعه سپید – نورآباد – شیراز – تهران – فراهان – چهارمحال و بختیاری زیر نظر داوران اجرا گردید و بهترین ها نیز برگزیده شدند و روز 30 فروردین در جلسه ی اختتامیه در سالن سینما پیام دكتر محمد رضا خاكی سخنرانی كرد و هدایایی به برندگان در زمینه های گوناگون اجرای تعزیه داده شد و در پایان از پیشكسوتان تعزیه كازرون نیز تجلیل به عمل آمد.
ذكر نمونه های مشابه
تعزیه ها در تمام ایران با همه وسعت و تفاوت اقلیمی و لهجه ای و زبانی از یك طرح كلی برخوردارند. حوادث و اتفاقات در همه ی آنها یكسانست. سرنوشت هر صاحب نقشی از پیش ترسیم شده و در ذهن بیننده در مرتسم است. ابزار آن شناخته شده است، حتی موسیقی آن از پیش تعیین شده و همگی از یك الگوی خاص بهره مندند. در همه جا امام خوان ها در موسیقی آوازی از گوشه ها و دستگاه های موسیقی استفاده می كنند. در همه جا اشقیا هر چند با صدای رسا و بلند اشقیا خوانی می كنند و همه تعزیه ها در همه جا ازحوادث تاریخی – مذهبی یا قصه ها و اسطوره ها بهره ورند و استفاده از ساز و نقاره كه اساس موسیقی مخصوصاً در صحنه های وداع، جنگ و مرگ است. در همه تعزیه ها در ایران اساس کار است و یکسان النهایه با نواهای متفاوت.
نشانه ها در تعزیه كازرون
در تعزیه های كازرون برخلاف بعضی از شهرهای ایران كه از كودكان به عنوان شبیه علی اصغر استفاده می كنند از عروسك های پارچه ای استفاده شده و می شود. هر كس به گونه ای آن را می آراسته است. لباس آن را پولك دوزی می كرده اند و عده ای به عروسك ها قطعه هایی به شكل برگ كه روی آنها كلماتی عربی نوشته شده بوده آویزان می كرده اند... پرواز كبوتران سفید رنگ نشان از پرواز روح امام به آسمانست و تیرك های قرمز رنگ چوبی كه به پارچه ای سفید دوخته شده نشانه ی تیرهایی است كه در جنگ به شهدا خورده. مایعی قرمز رنگ به نام بقم در تخم مرغی كه محتوی آن را خالی كرده و سوراخ آن را به وسیله خمیر بسته اند نشانه ی خون است. نقاب نازك سیاه روی چهره نشانه ارواح و فرشتگان و موجودات غیر انسانی، ریختن كاه در كف میدان تعزیه نشانه ایام عزاداری... ریختن كاه بر سر نشانه خاك بر سر شدن، چراغ نفتی (فانوس) نشانه شب، غلطیدن به هنگام خواب و از این دست به آن دست شدن نشانه ی خواب دیدن. فرش های لوله شده كه در یك سر آن مجسمه سری از پارچه یا گچ قرار داشته باشد نشانه نعش شهدا، پارچه سفیدی كه در وسط سوراخی داشته و كسانی كه به جنگ می رفته می پوشیده اند نشانه كفن. برگشت اسب بی سوار به میدان نشانه كشته شدن سوار، حلقه های چوبی (پهنك PAHNAk) كه به گردن می انداخته اند نشانه اسیر بودن. دست را سایبان چشم كردن نشانه نگاه كردن به نقطه ای دور، دور زدن به دور سكوی یا دور میدان نشانه تغییر مكان است و طی مسافت طولانی، در تعزیه امام چهره ی شمر را با دوده نفت سیاه می كرده اند كه نشانه روسیاهی اوست.
توضیح های دیگر
اعتبار و پیشینه كازرون چه از لحاظ تاریخی و چه فرهنگی و مذهبی به روزگار ساسانیان می انجامد كه شاپور اول در 23 كیلومتری شمال غربی محلی كه هم اكنون كازرون خوانده می شد. شهر بیشاپور را در كنار رود شاپور بنا نهاد شهری كه تالی استخر بود. مركز تمدن و فرهنگ و تجارت آن زمان و آثار بناهای عظیم تاریخی آن مانند تالار تشریفات شاپور، كاخ والرین امپراطور اسیر روم به دست شاپور. و نقش هایی نظیر سر تسلیم فرود آوردن والرین در برابر شاپور و نیز تصاویری از دیگر پادشاهان ساسانی و نیز سنگ نوشته هایی از آن دوره وجود دارد. بعد از اسلام شهر بیشاپور ویران شد و از پیوستگی و اجتماع سه ده به نام های دریس – راهان و نورد كازرون ایجاد شد و از افتخارات دیگر مردم این شهر وجود سلمان فارسی است كه فرزند آن دیار است بد نیست یادآوری شود پدر سلمان روز به زردشتی بود هر چند بعضی او را از اهالی اصفهان و بعضی دشت ارژن گفته اند ولی وجود چشمه ی سلمان عقیده را بر كازرونی بودنش راسخ تر می كند. اوائل عمر زردتشتی متعصبی بود كه بعدها عیسوی شد و برای كشف حقیقت همراه تجار عرب خودش را به مدینه رساند و در سال اول هجری به خدمت رسول اكرم درآمد و مسلمان شد. حضرت نسبت به او نظر مرحمت داشتند و می فرمودند (السلمان منا اهل البیت)، در غزوه خندق نیز در خدمت آن حضرت بود و بعد از وفات ایشان از هواداران حضرت علی بن ابیطالب به شمار می آمد مدتی حكومت مدائن را داشت و در همانجا درگذشت. به روایت تاریخ شیعه فاطمه (ع) شبانه دفن شدند و هیچكس جز سلمان و ابوذر غفاری و به قولی عمار حاضر نبود. در سال وفاتش اختلاف بسیار است و مهم اینست كه وی نامه ای از حضرت رسول دریافت كرد كه مردم كازرون بعد از اسلام آوردن از پرداخت جزیه معافند كه خود دلیلی دیگر بر كازرونی بودن اوست.
از چهره های درخشان كازرون نیز می توان از شیخ ابوالسحاق كازرونی از عرفای قرن چهار و پنج هجری نام برد كه در سال 426ه در گذشته است و دیگر شیخ امین الدین محمد بن زین الدین علی فرزند ضیاءالدین او از كسانیست كه حافظ در اشعارش او را ستوده در گذشتش به سال 745ه. بوده است و نیز علامه دوانی جلال الدین محمد اسعد دوانی (830- 907ه) و شیخ اوحدالدین بلیانی معروف به شیخ عبداله از عرفای قرن هفتم كه وفاتش را 686 ق گفته اند.
آشکارده
دولچه