معرفی گروه مطالعات و آینده پژوهی

مقدمه

پیشگامان باستان شناسی سرزمین ما با تعلق خاطر علمی که به شناخت تاریخ ، فرهنگ ، هنر و معرفی مشخصات محوطه های باستانی داشته اند ، دانشمندان غیر بومی و اغلب قریب به اتفاق آنها اروپائیانی علاقمند به آثار تاریخی ، اموال فرهنگی همراه با ارزش های اقتصادی اموال فرهنگی بوده اند و با دیدگاه های علمی و فرهنگی خود به شناسایی اموال فرهنگی و معماری و شهر سازی و هنر ایران پرداخته اند . بدین ترتیب زیر بنای باستان شناسی و علم تاریخ هنر ایران توسط مستشرقینی اروپایی نهاده شد ، این ادعا در خصوص بسیاری از محوطه های باستانی ایران مصداق پیدا می کند و شهر بیشاپور هم از این قاعده مستثنی نیست .

محدوده ای که فعالیت پایگاه پژوهشی بیشاپور را شامل می شود، محدوده ای است که در شکل گیری شهر تاریخی بیشاپور نقش داشته است که از مشرق به تنگ چوگان، شمال شرقی به غار شاهپور، از شمال به امامزاده سید حسین و چشمه سراب اردشیر، از جنوب غربی به روستای اسلام آباد، از جنوب شرقی به روستای چمران و چشمه سراب دخترون محدود می شود.

فعالیت های پایگاه بیشاپور عمدتاً در این محدوده و بطور اخص در تنگ چوگان و شهر تاریخی بیشاپور صورت می گیرد. با توجه به وجود آثار متعدد تاریخی در شهرستان کازرون و ارتباط آنها با شهر تاریخی بیشاپور فعالیت های پژوهشی پایگاه حوزه گسترده تری را شامل می شود. همچنین آثار متعدد ساسانی این مجموعه و اهمیت آنها، خصوصاً وجود بیشترین نقش برجسته های ساسانی( 6 نقش برجسته )، سابقه مطالعات پژوهشی بیشاپور از آغاز تا کنون، آثار نمایان شده بافت شهری عصر ساسانی در این مجموعه، تنوع آثار برجای مانده از روزگار ساسانیان و ... زمینه را برای ایجاد مرکز ساسانی شناسی در این پایگاه فراهم آورده است

برای پرداختن به پیشینه پژوهشی شهر بیشاپور باید به تاریخی در حدود سالهای 1939 باز گردیم

که جنگ جهانی دوم اتفاق می افتد و باعث می شود ، مطالعات باستان شناسی شهر تاریخی بیشاپور را که اندکی پیش از بروز جنگ آغاز شده بود با وقفه کوتاهی روبرو کند ، آنچه مشهود است اولین فصل کاوش در شهر تاریخی بیشاپور در سال 1935 توسط رومن گیرشمن و به ابتکار ژرژ سال صورت می گیرد .

فصل اول از اولین مرحله عملیات کاوش در شهر بیشاپور توسط رومن گیرشمن و به ابتکار ژرژ سال در سال 1935 م . صورت پذیرفت.

مرحله دوم کاوشهای محوطه بیشاپور پس از گذشت مدت زمانی در حدود سی سال از مرحله اول در سال 1347 ( 1968 م ) توسط آقای دکتر علی اکبر سرفراز از سر گرفته شد .

کاوش های باستان شناسی زمان جنگ با کمترین خاک برداری و بیشتر با روش پیگردی برای تکمیل نقشه صورت پذیرفته بود ، اما در مرحله دوم کاوش و آوار برداری از برج و باروی ارگ شاهی و سطح شهر ، ساختمان بیرونی بارو و همچنین مدرسه دوران اسلامی بیشترین حجم عملیاتی را به خود اختصاص داد . علاوه بر این کاوش مربوط به آواربرداری در تالار تشریفات (کاخ A ) ، معبد آناهیتا ، فضای حیاط موزائیک ، ایوان موزائیک و تکمیل کارهای نیمه تمام مرحله اول از دیگر اقدامات این مرحله بوده است .

در مرحله سوم کاوشهای محوطه بیشاپور ( سال 1374 خورشیدی )مطالعات باستان شناسی این محوطه باستانی در برنامه کار سازمان میراث فرهنگی کشور قرار گرفت و این بار بیشاپور در ردیف پروژه های بزرگ این سازمان جای گرفت. در این مرحله ضمن رسیدگی و برنامه ریزی برای آغاز فعالیت های اجرایی ، بر حسب ضرورت توجه به سوابق آثار معماری و شهر سازی محوطه به ویژه فعالیت های باستان شناسی پیشین به جمع آوری متن کتاب ها و مقاله ها و مدارک مرتبط با گذشته بیشاپور پرداخته شد و بر حسب نیاز و با رعایت اولویت ، ترجمه دو کتاب به نام های « بیشاپو ر» و« موزائیک های ساسانی» در برنامه کار قرار گرفت .

بالاخره پس از گذشت مدت زمانی متجاوز از بیست سال از مرحله دوم از سال 1374 خورشیدی (1995 م . ) مطالعات باستان شناسی در این شهر تاریخی با عنوان باستان شناسی ، مرمت و ساماندهی شهر تاریخی بیشاپور در فهرست برنامه های بزرگ ملی جای گرفت و پس از فراهم آوردن مقدمات کار برای سومین بار عملیات باستان شناسی این شهر تاریخی توسط مرحوم مهندس محمد مهریار از پی گرفته شد . در ادامه مرحله سوم دکتر امیری سرپرستی پایگاه پژوهشی بیشاپور را به عهده گرفت و از ان پس حفاری در مجموعه طبیعی تاریخی بیشاپور در طی سه مرحله صورت گرفت .

فعالیت­های باستان شناختی محوطه بیشاپور در سال 1383 یک فصل از کاوش­های باستان شناختی این محوطه به سرپرستی دکتر ناصر چگینی انجام پذیرفت در سالهای 1388 و1389 نیز دو مرحله حفاری دیگر در این مجموعه صورت پذیرفت .

در این مرحله پس از راه اندازی مجدد پایگاه باستان شناسی بیشاپور ، بررسی ، شناسایی ، مرمت ، ساماندهی و معرفی شهر بیشاپور آغاز گردید . شناسایی هویت عرصه های شهری با مقایسه تطبیقی متون تاریخی و گزارش های کاوش های پیشین و اظهار نظرهایی که پیرامون یافته های پیشین شده بود از اهداف اولیه این مرحله از فعالیتهای باستان شناسی بیشاپور قرار گرفت .

حضور فعال در تمامی عرصه هایی که تا کنون مورد کند و کاو قرار گرفته بود بویژه محوطه هایی که کمتر معرفی شده بودند یا فاقد گزارش بودند در اولویت شناسایی و مرمت جا گرفتند . هر چند که محوطه باستانی بیشاپور در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده بود لکن فاقد محدوده و حریم و ضوابط حراستی رسمی میراث فرهنگی بود از این رو تدارک مقدمات انجام این مهم در برنامه کار گروه گنجانیده شد .

بررسی عمومی بستر طبیعی شهر بیشاپور و ارتباط آن با جاده شاپور بخش دیگری از این پژوهش ها بود که به ایستگاهها و نقطه های مکث احتمالی در طول جاده شاهی می پرداخت . همچنین کاوش در فضای چشمه سرآب دختران بخش دیگری از پژوهش های این مرحله با عنوان بررسی سلسله طبقات و نظام عرصه های شهر بیشاپور بود که به اندامها و عرصه های این شهر ساسانی می پرداخت.

ترسیم سیمای شهر بیشاپور در دوران اسلامی ( شناسایی و مرمت گرمابه های کوچک ) ،کاوش ، خواناسازی و مرمت مجموعه بناهای پیرامون بنای یاد بود و دارالاماره از دیگر عناصر پژوهش در مرحله سوم باستان شناسی شهر بیشاپور بود . در گذشته فعالیتهای پژوهشی به واسطه محدود بودن علوم غالبا می توانست توسط یک نفر انجام پذیرد . با پیشرفت علوم و ظهور انقلاب صنعتی در آغاز قرن بیستم میلادی فعالیتهای پزوهشی با ساختاری جدید پی گیری شد . با آغاز نیمه دوم قرن بیستم ،فعالیتهای باستان شناختی نیز به شکلی اصولی تر پا به عرصه نهاد و گروهی از متخصصین (باستان شناس،معمار،مرمتگر،انسان شناس،گیاه شناس،... ) مسئول فعالیتهای پژوهشی محوطه های باستانی گردیدند . با علم به این موضوع که در یک فعالیت پژوهشی آنچه باید به عنوان یک اصل قلمداد شود ،هماهنگی گروه متخصصین است ، در سال 1383 خورشیدی گروه مطالعات پایگاه پژوهشی بیشاپور گرد هم آمدند .

مشخصات اعضای افتخاری گروه مطالعات و آینده پژوهشی